شاتون (Connecting Rod) از قطعات اصلی موتور خودرو می باشد که دارای وظایف مهمی می باشد. در این مقاله سعی بر آشنایی با نقش شاتون، وظیفه شاتون، معنای شاتون زدن، نشانه های شاتون زدن و انواع آن را داریم. همراه می باشید تا با داشتن اطلاعات کافی بتوانید تا حدودی از هزینه های سنگین تعمیرات موتور جلوگیری کنید.
شاتون چیست؟
موتورهای درون سوز و احتراق داخلی از مهمترین اختراعات بشر هستند که از بیرون شبیه به یک سیستم فلزی بزرگ هستند. اما وقتی خیلی بخواهید وارد جزئیات شوید متوجه خواهید شد که این سیستم پیچیده تر از آن چیزی است که در تخیلات شما وجود داشت بوده است. این موتورها که در انواع خودروها موجود میباشند دارای قطعات ریز و درشتی هستند که کارایی هر یک دارای اهمیت خاصی می باشد.
موتور احتراق داخلی از اجزای اصلی چون سیلندر، سر سیلندر، واشر سر سیلندر، پیستون، میل لنگ، شاتون، تسمه تایم، شمع، رینگ پیستون و فنر سوپاپ تشکیل شده است که هر یک از این قطعات ضمن داشتن کارکرد و وظایف خاص خود در راستای هدف اصلی یعنی به حرکت درآوردن خودرو فعالیت میکنند.
شاتون یکی از مهمترین قطعات موتوری می باشد که از اهمیت و سلامت آن در خودرو نباید غافل شد. این قطعه با ایجاد ارتباط بین دیگر قطعات موتوری چون میل لنگ و پیستون ایفای نقش میکند.
وظیفه شاتون چیست؟
همانطور که گفته شد این قطعه بین میل لنگ و پیستون ارتباط برقرار میکند و مانند یک اهرم، حرکت خطی پیستون را به حرکت چرخشی میل لنگ تبدیل کند. از آنجایی که حرکت رفت و برگشتی پیستون در اثر سوخت و ساز در موتور ایجاد می شود و به وسیله شاتون به میل لنگ انتقال پیدا میکند و با طراحی خاص میل لنگ به حرکت دورانی تبدیل می شود.در واقع شاتون با اجازه دادن به پیستون باعث بالا و پایین رفتن آن می شود تا گشتاور چرخشی در موتور ایجاد شود. ضمن انجام این عمل با دریافت انرژی از میل لنگ با حرکت پیستون به طرف بالا باعث فشرده سازی مخلوط سوخت و اکسیژن می شود.
به طور کلی وظایف شاتون به این شرح می باشد :
- ایجاد ارتباط بین میل لنگ و پیستون
- فشرده سازی مخلوط سوخت و اکسیژن
- تبدیل حرکت عمودی پیستون به حرکت دورانی
شاتون چه اجزا و ساختاری دارد؟
شاتون قطعه ایی می باشد که ضمن سبک بودن باید ساختار مقاومی داشته باشد. به طور معمول از جنس فولاد در ساختار شاتون استفاده می شود تا در برابر حرارت موجود در موتور و ضربات ناشی از فشارهایی که از پیستون در عمل رفت و برگشت به آن وارد می شود را داشته باشد.
شاتون قطعه ای میله مانند است که از سه قسمت اصلی تشکیل شده است:
- سر کوچک
- بدنه
- سر بزرگ
سر کوچک: این قسمت که به صورت یکدست با ساق یا بدنه است همیشه با پیستون در ارتباط می باشد و با کمک قطعه ایی بنام گژن پین به آن متصل می شود. در واقع ضربات پیستون در ابتدا به این قسمت وارد می شود.
بدنه: ساق شاتون با دیگر قسمت ها به صورت یکپارچه طراحی شده است. بعد از انتقال ضربات پیستونه به سر کوچک ضربات به واسطه این قسمت یعنی ساق به سر بزرگتر منتقل می شود.
سر بزرگ: این قسمت که با نام یاتاقان بزرگ هم نیز شناخته می شود دارای دو مدل و طراحی می باشد. با حرکت این قسمت لنگ میل لنگ به چرخش در می آید و با انتقال حرکت عمودی پیستون به میل لنگ نقش خود را ایفا میکند و حرکت را به حرکت چرخشی منتقل میکند.
معنی شاتون زدن
شاتون زدن در واقع همان خرابی شاتون می باشد. شاتون زدن زمانی رخ می دهد که میزان روغن موتور در کارتل کاهش پیدا میکند و یا روغن موجود نمیتواند روانکاری بین قطعات را به درستی انجام دهد. در این صورت پیستون خشک کار میکند که باعث افزایش دمای آن می شود. این افزایش حرارت باعث منبسط شدن قطعات پیستون و در نهایت قفل شدن گژن پین می شود. فشار ایجاد شده به سمت پایین انتقال پیدا میکند و باعث قفل شدن شاتون و خمیدگی آن می شود. اگر شاتون به طور کامل قفل شود دچار شکستگی میشود.
عوامل خرابی شاتون چیست؟
شاتون مانند هر قطعه یدکی دیگری در خودرو دچار خرابی و آسیب می شود. خرابی شاتون میتواند بر کارکرد دیگر اجزا تاثیر گذار باشد و باعث ایجاد مشکلاتی در پیشرانه و موتور خودرو شود. خرابی شاتون میتواند دلایلی چون موارد زیر را داشته باشد.
- تصادفات شدید
شاتون ها از قطعات حساسی میباشند که ممکن است بر اثر وارد شدن ضربه های محکم در تصادفات شدید که از سمت جلوی خودرو اتفاق می افتد دچار شکستگی شوند.
- ضربات شدید در پیستون
احتراق غیر عادی و زودرس در سیلندر باعث می شود پیستون ضربات بسیار محکمی را به پیستون وارد کند و دچار آسیب دیدن این قطعه شود.
- یاتاقان های فرسوده
همانطور که گفته شد موتور خودرو از قطعات ریز و درشتی تشکیل شده است که خرابی هریک می تواند باعث آسیب دیدگی دیگر اجزای موتوری شود. یاتاقان از کوچکترین و ساده ترین قطعات موتوری می باشد. استفاده از یاتاقان های بی کیفیت و نامرغوب باعث ضعیف شدن عملکرد شاتون می شوند.
- دنده معکوس در سرعت های بالا
استفاده نادرست از دنده معکوس به خصوص در سرعت های بالا میتواند منجر به خرابی شاتون شود.
- روغن کاری نادرست اجزای شاتون
همانطور که گفته شد خشک کار کردن پیستون باعث ایجاد فشار در شاتون می شود. بنابراین می توان گفت روغن کاری نادرست اتصالات شاتون میتواند باعث فرسودگی زودرس آن شود.
- هرز شدن اتصالات شاتون
اگر شاتون به درستی تنظیم نشده باشد و اتصالات آن به میل لنگ و پیستون با دقت کافی صورت نگیرد به طور حتم خرابی شاتون را به همراه خواهد داشت.
نشانه های شاتون زدن چیست؟
نشانه های شاتون زدن مختصر می باشد که به راننده این هشدار را میدهد که مشکلی در موتور خودرو وجود دارد. از آنجایی که خرابی شاتون میتواند آسیب های جبران ناپذیری را برای خودرو به همراه بیاورد بهتر است با داشتن اطلاعات و دانش کافی نسبت به نشانه های خرابی شاتون از آسیب های احتمالی دیگر قطعات جلوگیری کنید.
- صدای تق تق در موتور
- روغن ریزی
- صدای غیر عادی در موتور
- پرت شدن قطعات فلزی
البته بهترین راه و مطمئن ترین روش برای بررسی وضعیت شاتون، باز کردن موتور و بررسی محل اتصال میل لنگ به شاتون و یاتاقان ها و پیستون می باشد. این کار نیاز به دانش کافی و هزینه بالایی دارد.
انواع شاتون
شدید شاتون ها در انواع و مدل های مختلفی طراحی شده اند که هریک به نوبه خود دارای اهمیت بالایی می باشند. همچنین باید بدانید که شاتون ها بسته به نوع خودرو دارای وزن های مختلفی هستن که بهتر می باشد در زمان خرید این قطعه به این مسئله توجه داشته باشید. چرا که اگر وزن شاتون های استفاده شده در یک موتور متفاوت باشد باعث بالانس نبودن موتور می شوند که در نهایت موتور دچار لرزش می شود. به همین دلیل روی شاتون ها اعدادی حک شده است که این اعداد به شما کمک میکنند تا باز و بسته کردن آنها به راحتی صورت پذیرد.
همان طور که متوجه شدید شاتون ها اهمیت زیادی در حرکت خودرو دارند. اگر متوجه بروز علائم ذکر شده در خودرو شدید باید به مکانیک مراجعه کنید تا در صدد رفع این مشکل اقدام کنند.